แนวทางการใช้ ‘ปัญญาประดิษฐ์’ ในอาเซียน

เกี่ยวกับเอกสาร

ปัญญาประดิษฐ์ (AI) เป็นเทคโนโลยีที่ขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลงในหลายภาคส่วนทั่วโลก รวมทั้งอาเซียน ซึ่งปัจจุบันได้นำ AI มาใช้ในอุตสาหกรรมต่าง ๆ อย่างหลากหลาย ทั้งสุขภาพ การเงิน โลจิสติกส์ รวมทั้งภาคการเกษตร ทั้งนี้ภายใต้ ASEAN Digital Masterplan 2025 ได้กำหนดเป้าหมายให้ประเทศสมาชิกอาเซียนใช้ AI อย่างแพร่หลาย เน้นการปรับโครงสร้างพื้นฐานด้านดิจิทัล การพัฒนากฎหมายและมาตรฐาน AI การส่งเสริมการวิจัยและนวัตกรรม และการพัฒนาทักษะแรงงานด้าน AI เพื่อลดช่องว่างความเหลื่อมล้ำทางดิจิทัลที่ยังมีมากระหว่างประเทศสมาชิก อย่างไรก็ตามการพัฒนาและการนำ AI มาใช้อาจก่อให้เกิดปัญหาทางจริยธรรมและสังคมได้ อาเซียนจึงได้กำหนดแนวทางที่ชัดเจนในการใช้ AI อย่างมีความรับผิดชอบ เพื่อประโยชน์สูงสุดต่อประเทศสมาชิกอาเซียน

อาเซียนได้จัดทำ ASEAN Guide on AI Governance and Ethics เพื่อกำกับดูแลการพัฒนาและการใช้ AI ให้มีธรรมาภิบาล เน้นความโปร่งใส ความเป็นธรรม มีความรับผิดชอบ ความปลอดภัย และอยู่ระหว่างการพัฒนาแนวทางด้านจริยธรรม AI โดยมีเป้าหมายเพื่อป้องกันปัญหาด้านอคติของอัลกอริทึม การละเมิดสิทธิส่วนบุคคล และการใช้ AI ในทางที่ผิด

นอกจากนั้นอาเซียนยังได้จัดทำ ASEAN Responsible AI Roadmap 2025-2030 เพื่อเป็นแนวทางให้กับผู้กำหนดนโยบายและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในอาเซียนให้ดำเนินงานเพื่อส่งเสริมสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการพัฒนาและการใช้งาน AI อย่างมีความรับผิดชอบและยั่งยืน โดย Roadmap นี้ได้กำหนดแนวทางการปรับใช้ AI ให้เหมาะสมและเป็นขั้นตอนสำหรับรัฐบาลของแต่ละประเทศสมาชิกอาเซียน ที่เน้นข้อมูลในสองด้าน ได้แก่ (1) ปัจจัยเชิงนโยบายและกฎระเบียบพื้นฐาน ที่ช่วยสร้างสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการใช้ AI อย่างมีความรับผิดชอบในอาเซียน และ (2) การดำเนินงานเชิงเป้าหมาย โครงการริเริ่ม และผลลัพธ์ ที่ช่วยให้การใช้ AI เป็นไปอย่างสร้างสรรค์และยั่งยืน โดยคำนึงถึงความต้องการ ลำดับความสำคัญ และขีดความสามารถของประเทศสมาชิกอาเซียน

โครงสร้างการดำเนินงานของ Roadmap นี้แบ่งออกเป็นสองแนวทางหลัก ได้แก่

(1) แนวทางข้ามภาคส่วน (Cross-Cutting Roadmap) ประกอบด้วย

– การเสริมสร้างทักษะและขีดความสามารถด้าน AI โดยเน้นพัฒนาทักษะ AI ในภาครัฐและเอกชน สนับสนุนสตาร์ทอัพด้าน AI และงานวิจัยด้าน AI ขยายโครงสร้างพื้นฐานดิจิทัลเพื่อรองรับ AI

– การดำเนินงานด้านความยุติธรรมและการมีส่วนร่วม โดยส่งเสริมการออกแบบ AI ที่ครอบคลุมทุกกลุ่มประชากร การสร้างความตระหนักถึงผลกระทบของ AI ต่อกลุ่มเปราะบาง

– ธรรมาภิบาลและการมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย เน้นการสร้างระบบแลกเปลี่ยนข้อมูลที่ปลอดภัย ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของภาคประชาสังคมและภาคธุรกิจในการกำหนดแนวทางการใช้ AI

– การบูรณาการและความร่วมมือระดับภูมิภาค เน้นเสริมสร้างความร่วมมือข้ามพรมแดนด้าน AI และการมีส่วนร่วมในการกำหนดมาตรฐาน AI ระดับโลก

(2) แนวทางเฉพาะด้าน (Targeted Roadmap) ประกอบด้วย

– โครงสร้างและมาตรการกำกับดูแลภายใน โดยการพัฒนากฎหมายและกรอบนโยบายด้าน AIสนับสนุนการแบ่งปันข้อมูลอย่างปลอดภัยระหว่างหน่วยงานภาครัฐ

– ทักษะและองค์ความรู้เพื่อการตัดสินใจใช้ AI อย่างมีความรับผิดชอบ โดยสนับสนุนการเรียนรู้ AI สำหรับภาครัฐและธุรกิจ เสริมสร้างขีดความสามารถด้านจริยธรรมของ AI

– กลไกการบริหารความเสี่ยงและการกำกับดูแล โดยพัฒนานโยบายด้านความปลอดภัยทางไซเบอร์ที่รองรับ AI ส่งเสริมการใช้เทคโนโลยีเพื่อคุ้มครองความเป็นส่วนตัว

– ความร่วมมือระดับภูมิภาคด้าน AI เน้นส่งเสริมความร่วมมือระหว่างประเทศในอาเซียน และพัฒนาแนวทางและมาตรฐานร่วมกันเกี่ยวกับ AI

Roadmap นี้ยังได้กำหนดวิธีการประเมินความพร้อมของประเทศสมาชิกอาเซียน (Readiness Assessment) โดยแบ่งออกเป็น 3 ระดับ ได้แก่ (1) Advanced (ก้าวหน้า) สำหรับประเทศที่มีกรอบนโยบายและระบบนิเวศ AI ที่สมบูรณ์ (2) Promising (มีศักยภาพ) สำหรับประเทศที่มีแนวทางการใช้ AI แต่ยังต้องพัฒนาเพิ่มเติม และ (3) Emerging (กำลังพัฒนา) สำหรับประเทศที่ยังต้องสร้างพื้นฐานด้าน AI

การกำหนด Roadmap ดังกล่าวเป็นแนวทางให้ประเทศสมาชิกอาเซียนสามารถนำ AI ไปใช้ได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีความรับผิดชอบภายใต้การพัฒนาระบบการกำกับดูแล AI ที่สอดคล้องกับมาตรฐานสากล ซึ่งจะประสบผลสำเร็จได้ต้องอาศัยความร่วมมือจากทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาสังคม เพื่อให้ AI เป็นเครื่องมือในการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของอาเซียนได้อย่างยั่งยืน

ผู้เขียน
น้ำผึ้ง ทัศนัยพิทักษ์กุล
นักวิจัยอาวุโส
สถาบันระหว่างประเทศเพื่อการค้าและการพัฒนา (ITD)
www.itd.or.th
ตีพิมพ์ : หนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจ Section : First Section/World Beat
ปีที่ 38 ฉบับที่ 12861 วันพุธที่ 19 มีนาคม 2568
หน้า 8 (ล่างซ้าย) คอลัมน์ “Asean Insight”